جنبه‌های فصلی ، نژادی و تاثیرات آن بر بچه دهی

شکی نیست که فصل در تولید مثل و بچه دهی کلنی‌های زنبور عسل ‫مهمترین نقش را دارد.

از مشاهدات و تجربیات مختلف چنین استنباط ‫می‌شود که بچه‌هایی که در فصل بهار در اردیبهشت و خرداد تولید ‫می‌شوند عسل کافی ذخیره کرده و جمعیت کافی برای گذراندن موفق ‫زمستان تولید می‌کند ولی بچه‌هایی که در تابستان تولید شوند معمولاً ‫ضعیف و کم جمعیت بوده و در زمستان به همین دلیل تلف می‌شوند.
برای پیشگیری از خروج بچه طبیعی از کندو‌، ایجاد دود‌، سر و صدا ‫و اضطراب، پاشیدن دایمی آب و بخار فنل روش‌های مناسبی نیستند و ‫در این گونه موارد دیده شده است که بچه به یکباره و با هم خارج نشده ‫و بعد از تأخیری چند ساعته خارج گردیده است. بنابراین زنبوردار باید ‫تلاش نماید تا قبل از اینکه کلنی تصمیم به بچه دادن بگیرد از وقوع آن ‫جلوگیری کند.
‫در رابطه با جنبه‌های نژادی بچه دادن باید گفت که تولید بچه دقیقاً ‫به خصوصیات ژنتیکی نژادهای زنبور عسل بستگی دارد. آب و ‫هوا و شرایط محیطی از جمله میزان بارندگی‌، درجه حرارت محیط، ‫زمان گلدهی و غیره در نواحی مختلف متفاوت است و زنبورهای هر ‫ناحیه‌ای بسته به این شرایط اختلاف‌های رفتاری دارند که این اختلافات ‫مشخصات ثابت نژادها را تشکیل می‌دهند.
تولید مثل در زنبورعسل فقط ‫از طریق بچه‌دادن طبیعی یا مصنوعی صورت می‌گیرد‌، نشانه‌های بچه‌‫دادن از نژادی تا نژاد دیگر و از منطقه‌ای تا منطقه دیگر متفاوت است. ‫بعضی از نژادها از نظر صفت بچه دهیب از نژادهای دیگر مستعدترند و ‫تصور می‌شود که ساخت تعداد زیادی سلول ملکه یا شاخون نشانه ای از ‫علاقه بیشتر کلنی به بچه‌دادن باشد.
‫در جریان بچه دهی کندو تقریبا نیمی از جمعیت کندو همراه ملکه ‫خارج شده و برای یافتن لانه‌ای مناسب موقتاً در محلی مثل روی شاخه ‫درختان، تیر چراغ برق‌، روی دیوار و غیره متمرکز می‌شوند.
‫برای گرفتن بچه دهی طبیعی در بهارکه خارج از کنترل زنبوردار از ‫کندو خارج می‌شوند و از قدیم الایام در زنبورستان‌ها مرسوم می‌باشد ‫بهترین راه گذاشتن کندوهای کوچک یا کندوهای طعمه تنه درختی در ‫محوطه زنبورستان و اطراف آن و یا آویزان کردن کندوهای حصیری از ‫درخت‌ها و یا بوته‌های زنبورستان است.
با این روش ‫بچه هایی که به دور از کنترل زنبوردار از کندوها خارج شده و به دنبال لانه ‫جدید می‌گردند اکثراً گرفته شده و بعد از مدتی در کندوهای معمولی ‫مستقر می‌شوند، البته تعداد زیادی از بچه‌های طبیعی نیز از دسترس ‫زنبوردار خارج شده و زنبورستان را به مقصدی نامعلوم ترک می‌کند.
در ‫این روش زنبورهای پیشاهنگ که دنبال محلی مناسب برای بچه می‌گردند ‫به طرف کندوی طعمه آمده و در اطراف آن پرواز می‌کند و سپس در ‫صورت انتخاب آن بر روی آن نشسته و ملکه نیز به آنها می‌پیوندد و اگر ‫کندوی طعمه آویزان باشد خوشه‌ای را در قسمت بیرونی کف آن تشکیل ‫می‌دهند.
سپس با رفتن پیشاهنگان به داخل آن وضعیت آن را بررسی ‫کرده و حجم آن را اندازه‌گیری می‌کند و در صورت مناسب بودن و ‫انتخاب آن به تدریج به داخل آن وارد شده و کلنی جدیدی را تشکیل ‫می‌دهند.
‫یکی از روش‌های بسیار معمول و مشهور پیشگیری از بچه دادن کلنی ‫روش دی ماری است. برای این کار ابتدا تمام شان های موجود در ‫کندو مورد بررسی قرار گرفته و تمام سلول‌های ملکه ساخته شده را ‫باید خراب نمود. سپس شان‌های کندو را خارج نموده و فقط یک شان ‫که حاوی ملکه و زنبورهای روی آن است در وسط کندو گذاشته و بقیه ‫فضای آن را با شان‌های خالی پر نمایید.
روی این بدنه یک شبکه ملکه ‫قرار داده و روی آن یک یا دو طبقه حاوی شان‌های خالی قرار دهید. ‫بقیه شان‌های کلنی را که حاوی نوزادان و زنبورهای روی آن است در ‫داخل طبقه دیگری قرار داده و روی قسمت فوقانی کندوی مورد نظر قرار ‫دهید. این کلنی تمام زنبورهای خود را داراست با این تفاوت که ملکه در ‫طبقه اول با فضای کافی برای تخمریزی محبوس شده و نوزادان در طبقه ‫فوقانی واقع شده‌اند و فاصله ای بین ملکه و نوزادان قبلی وجود دارد.
در ‫حدود ۱۰ روز بعد مجدداً شان‌های طبقه فوقانی را بررسی کرده و در ‫صورتی که سلول ملکه ساخته شده است از بین ببرید. در مدت ۲۱ روز ‫از شروع این کار تمام نوزادان طبقه فوقانی متولد شده و فضای خالی نیز ‫برای ذخیره سازی عسل به کار برده می‌شود. ضمناً در بدنه اصلی کندو ‫نوزادان جدیدی پرورش داده می‌شوند (کیل و همکاران، ۱۹۵۷) با ‫اجرای این روش معمولاً بچه کندو تولید نخواهد شد.
علاوه بر نکات فوق الذکر باید توجه داشت که چون تولید بچه کندو ‫اساساً غریزی و ژنتیکی است باید حتی‌الامکان از نژادهایی استفاده شود ‫که ذاتاً تمایل زیادی به تولید بیچه دهی نداشته باشند.
برای پیشگیری از یچه دهی زیاد نژادهایی که ذاتاً تمایل زیادی به تولید ‫بچه کندو دارند بهترین کار اصلاح‌نژاد ژنتیکی و حذف تدریجی ژن‌های ‫مربوطه می‌باشد. ‫یکی از روش‌های دیگر پیشگیری از وقوع بچه طبیعی در کلنی‌هایی ‫که دارای ملکه مسن باشند تعویض ملکه کلنی می‌باشد به این صورت ‫که وقتی که یک کلنی پرجمعیت و قوی بوده و در موقعیتی مناسب باشد ‫قبل از اینکه تصمیم به بچه‌دادن بگیرد می‌توان با معرفی ملکه‌ای جوان ‫و بارور، از بچه‌دادن کلنی جلوگیری کرد.
بنابراین با توجه به موارد ذکر ‫شده تصور می‌رود که بهترین روش برای پیشگیری از وقوع بچه طبیعی ‫بکارگرفتن روش‌های صحیح مدیریتی در زنبورستان می‌باشد.
به این ‫صورت که در اوایل بهار با مساعد شدن هوا و قوی شدن کلنی‌ها زنبوردار ‫باید در بازدید اولیه کلنی‌هایی را که جمعیت خوبی داشته و دارای چندین ‫قاب شفیره جوان و پیر بوده و ملکه جوان و تخمریز دارد جدا نموده و ‫بطور مرتب تحت نظر داشته باشد.
در این موقع تولید کننده باید سیاست ‫مدیریتی زنبورستان خود را مشخص نماید که آیا می‌خواهد عسل تولید ‌کند و یا تعداد کندوهای خود را افزایش دهد و یا از چه درصدی از ‫کندوهای خود عسل و از چه درصدی بچه تولید کند.
بنابراین با بازدید ‫مرتب کندوها قبل از اینکه تب بچه‌دادن بگیرند کندوهایی که جمعیتشان ‫به حد تقسیم رسیده و دارای ۶-۵ قاب شفیره سربسته می‌باشند؛ اگر ‫سیاست در مورد آن کندو‌ها تولید عسل باشد، طبقه به رویشان اضافه ‫کرده و فضای آنها را افزایش می‌دهند تا کلنی بتواند فضای بالا را به ذخیره ‫عسل اختصاص داده و ملکه در قاب‌های کندو تخمریزی نماید و یا اگر ‫سیاست بچه‌گیری باشد با رعایت اصول صحیح گرفتن بچه مصنوعی، ‫از کندوهای فوق بچه مصنوعی گرفته و به این صورت از وقوع پدیده ‫بچه‌طبیعی پیشگیری نماید.
بعضی مواقع نیز احتمال دارد چندین بچه ‫ضعیف از یک کندو خارج شده و از طرفی سبب متلاشی شدن کلنی مادر ‫و از طرف دیگر خود نیز به علت ضعیف و کم جمعیت بودن در زمستان ‫تلف شوند.
 

منبع :شادروان داوود جواهری